مسمومیت غذایی در كودكان: علل،علائم و درمان
مسمومیت غذایی بیماری شایع در کودکان، علاوه بر سایر انواع بیماری‌های دستگاه گوارش است. تقریباً همه کودکان در دوره‌ای از کودکی دچار مسمومیت غذایی می‌شوند. در بسیاری از موارد مسمومیت بدون به درازا کشیدن رفع می‌شود، اما در بعضی موارد ممکن است عوارضی رخ دهد. اگر فکر می‌کنید فرزند شما مسمومیت غذایی دارد و نگران هستید باید به دنبال مشاوره پزشکی باشید. متخصص اطفال وضعیت کودک شما را ارزیابی می‌کند و بسته به‌شدت علائم بیمار داروها، مایعات IV و دستورالعمل‌های مراقبت در خانه را توصیه می‌کند.
نشانه‌های مسمومیت غذایی
چگونگی بروز مسمومیت غذایی بستگی به عامل میکروبی دارد. گاهی اوقات کودک در فاصله یک یا دو ساعت از خوردن غذا یا نوشیدن مایع آلوده شروع به استفراغ می‌کند و گاهی علائم ممکن است برای چند هفته ظاهر نشود. در بیشتر موارد علائم در عرض ۱ تا ۱۰ روز بروز می‌کنند. به‌طورمعمول نشانه‌های مسمومیت غذایی عبارت‌اند از:
در موارد نادر مسمومیت غذایی باعث احساس سرگیجه، تاری دید و یا سوزش در دست می‌شود. در موارد بسیار نادر، ضعف ناشی از مسمومیت غذایی باعث سختی تنفس می‌شود. انواع خاصی از میکروارگانیسم‌های عفونی، ازجمله لیستریا و اشریشیا کلی می‌توانند مشکلات بالقوه خطرناک قلبی، کلیوی و خونریزی ایجاد کنند.
علل
خوردن یا نوشیدن چیزی که به‌وسیله‌ی میکروب‌ها آلوده‌شده است می‌تواند باعث مسمومیت غذایی شود. اغلب کودکان توسط مواد غذایی حیوانی مثل گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، محصولات لبنی و غذاهای دریایی مسموم می‌شوند. اما میوه‌ها، سبزی‌ها و سایر مواد خام نشسته نیز می‌توانند باعث آلودگی و بیماری شوند. مواد غذایی و مایعات ممکن است در هنگام آماده‌سازی، ذخیره‌سازی و فرآوری آلوده شوند. مثلاً:
- آب مورداستفاده برای رشد مواد غذایی می‌تواند با مدفوع حیوان یا انسان آلوده شود.
- گوشت یا مرغ ممکن است در طی پردازش یا حمل‌ونقل با میکروارگانیسم‌های عفونی تماس پیدا کنند.
- غذاها درصورتی‌که در دمای نامناسبی نگهداری شوند یا برای مدت طولانی بمانند
ممکن است به‌وسیله باکتری‌ها آلوده شوند. - آشپزها و سایر کارگران غذا اگر دست‌ها را به‌طور صحیح شستشو ندهند یا هنگام اماده کردن غذا از ظروف تمیز و مخصوص استفاده نکنند ممکن است غذاهای خود را آلوده کنند.
کودکان بیمار (مانند کودکان مبتلابه بیماری مزمن کلیه) یا دارای سیستم ایمنی ضعیف بیشتر از کودکان سالم در معرض خطر مسمومیت با مواد غذایی هستند.
باکتری‌های شایع در مسمومیت غذایی
تعدادی از میکروارگانیسم‌ها می‌توانند باعث مسمومیت غذایی شوند. باکتری‌های شایع عبارت‌اند از:
سالمونلا
سالمونلا باکتری است که علت اصلی مسمومیت غذایی است. این باکتری‌ها زمانی که در مدفوع حیوانات هستند، به مواد غذایی وارد می‌شوند. علل اصلی مسمومیت با سالمونلا خوردن محصولات لبنی، گوشت نپخته و محصولات تازه‌ای است که به‌خوبی شسته نشده‌اند.
اشریشیا کلی
باکتری اشریشیاکلی هم معمولاً هنگامی‌که در مدفوع حیوانات است به غذا یا آب وارد می‌شود. خوردن گوشت گاو پخته نشده شایع‌ترین علت اشریشیاکلی است.
لیستریا
این باکتری عمدتاً در محصولات لبنی غیرپاستوریزه، غذاهای دریایی دودی و گوشت‌های فراوری‌شده مانند هات‌داگ و گوشت یافته می‌شود. باکتری لیستریا همچنین می‌تواند میوه‌ها و سبزی‌ها را آلوده کند هرچند که کمتر شایع است.
کامپیلوباکتر
این باکتری اغلب گوشت، مرغ و شیر غیرپاستوریزه را آلوده می‌کند. کمپیلوباکتر همچنین می‌تواند آب را آلوده کند. همانند سایر گونه‌های باکتری، این باکتری هم معمولاً از طریق مدفوع حیوان آلوده منتقل می‌شوند.
استافیلوکوکوس اورئوس
این باکتری‌ها (که می‌توانند در گوشت، سالاد و غذاهای پخته‌شده از محصولات لبنی آلوده یافت می‌شوند) از طریق تماس با دست، عطسه کردن یا سرفه گسترش پیدا می‌کنند. این بدان معنی است که عفونت می‌تواند توسط افرادی که مواد غذایی را تهیه می‌کنند و یا می‌پزند انتقال یابد.
شیگلا
باکتری شیگلا می‌تواند غذاهای دریایی و یا میوه‌ها و سبزی‌ها خام را آلوده کند. اغلب این باکتری‌ها زمانی گسترش می‌یابند که کودکان بعد از توالت دست خود را به‌طور صحیح شستشو نمی‌کنند. گاهی عفونت باعث ایجاد خون در مدفوع می‌شود.
هپاتیت A
کودکان زمانی به ویروس هپاتیت A مبتلا می‌شوند که ماهی و غذاهای خامی را مصرف می‌کنند که توسط فرد آلوده تهیه‌شده است. مشخص کردن منبع دقیق عفونت ممکن است دشوار باشد زیرا گاهی کودکان ۱۵ تا ۵۰ روز بعد از مسمومیت بیمار نمی‌شوند.
نوروویروس ها
این ویروس‌ها معمولاً مواد غذایی را آلوده می‌کنند که توسط فرد آلوده تهیه‌شده است.
عوارض
اکثر موارد مسمومیت غذایی خودبه‌خود درمان می‌شوند اما عوارض در درصد کمی از موارد وجود دارد. کم‌آبی بدن دلیل اصلی مسمومیت غذایی است. این امر در کودکان نسبت به بزرگ‌سالان جدی‌تر است به این دلیل که بدن کودکان دارای مقادیر کمتر مایعات است. به‌علاوه وزن بدن کودک کمتر از بزرگ‌سالان است، بنابراین هرگونه آسیب بیشتر قابل‌توجه خواهد بود.
چه زمانی با پزشک تماس بگیریم؟
اکثر موارد مسمومیت غذایی به مراقبت‌های پزشکی نیاز ندارند اما برخی از آن‌ها نیاز ندارند. شایع‌ترین مشکل جدی که با مسمومیت غذایی اتفاق می‌افتد کمبود آب است. کودکانی سالم تا زمانی که مایعات کافی برای جایگزینی آنچه از طریق استفراغ یا اسهال ازدست‌داده‌اند، بنوشند معمولاً دچار بی‌آبی نمی‌شوند. اگر فرزند شما هرکدام از این علائم را دارد با پزشک تماس بگیرید:
- استفراغ که بیش از ۱۲ ساعت طول بکشد.
- اسهال با تب بالاتر از ۳۸٫۳ درجه سانتی‌گراد.
- درد شدید شکم که پس از مدفوع کردن برطرف نشود.
- مدفوع خونی (اسهال یا خارش مکرر) یا استفراغ خونین
- مدفوع سیاه یا قهوه‌ای مایل به قرمزرنگ.
- تپش قلب
توجه به نشانه‌های کم‌آبی بدن مهم است که شامل موارد زیر است:
- تشنگی شدید
- ادرار کم یا عدم ادرار
- سرگیجه
- گودی زیر چشم
- سرگیجه یا ضعف
تشخیص
پزشک درباره آنچه فرزند شما اخیراً خورده است و زمان شروع علائم سؤال می‌کند. پزشک تست‌هایی را انجام خواهد داد و ممکن است یک نمونه از خون، مدفوع یا ادرار بگیرد و آن را برای آزمایش بفرستد. این کار کمک خواهد کرد که پزشک متوجه شود که کدام میکروارگانیسم باعث بیماری شده است.
درمان
دارو
اگرچه گاهی اوقات پزشکان آنتی‌بیوتیک‌ها را تجویز می‌کنند تا انواع بیشتری از مسمومیت باکتری‌ها را درمان کنند اما اگر کمبود آب بدن شدید باشد ممکن است کودک با تزریق مایعات داخل وریدی (IV) در یک بیمارستان درمان شود.
مراقبت در خانه
مسمومیت غذایی معمولاً در طی چند روز به‌خودی‌خود بهبود می‌یابد اما برای کمک به فرزندتان بهتر است مطمئن شوید که او:
- استراحت کافی دارد.
- مایعات کافی برای محافظت در برابر کم‌آبی بدن می‌نوشد. راه‌حل‌های الکترولیت مؤثرند اما هر چیزی به‌جز شیر و یا نوشیدنی‌های کافئین باید مصرف شود.
- جرعه‌های کوچک و مکرر می‌نوشد تا مایعات را راحت‌تر فرودهد.
- تا زمانی که اسهال متوقف نشود از مواد غذایی و محصولات لبنی اجتناب می‌کند.
از دادن داروهای ضد اسهال بدون نسخه به کودک اجتناب کنید. این داروها می‌تواند علائم مسمومیت غذایی را بیشتر کنند. هنگامی‌که اسهال و استفراغ متوقف شد برای چند روز به کودک خود غذاهای کم‌چرب و کم‌نمک دهید تا از ناراحتی بیشتر معده پیشگیری شود.
