بیماری حرکت (ماشین گرفتگی) در کودکان:علت، درمان و جلوگیری
ماشین گرفتگی نوعی بیماری حرکتی است. بیماری حرکت هنگامی روی می‌دهد که مغز اطلاعات متناقضی از گوش‌های داخلی، چشم‌ها و اعصاب در اندام‌ها دریافت کند. کودک خردسالی را تصور کنید که در پایین صندلی عقب و بدون هیچ دیدی به بیرون پنجره نشسته است یا اینکه کودک بزرگتری است که مشغول کتاب خواندن است. برخلاف چشم‌ها و مفاصل، گوش داخلی کودک حس حرکت را درک خواهد کرد. نتیجه‌ی این حس متناقض ممکن است ناراحتی معده، عرق سرد، خستگی و بی‌اشتهایی یا حالت تهوع و استفراغ را درپی داشته باشد. هنوز علت اینکه چرا ماشین گرفتگی روی برخی کودکان بیش از سایرین تأثیر می‌گذارد مشخص نیست. هرچند این مسئله در اکثر شیرخوران و نوپایان بی‌تأثیر به‌نظر می‌رسد ولی کودکان ۲ تا ۱۲ سال بیشتر مستعد این بیماری هستند.
بیماری حرکت در کودکان چیست؟
بیماری حرکت در کودکان ۲ تا ۱۲ سال شایع‌تر است اما در هر سنی می‌تواند رخ دهد. برخی کودکان نسبت به سایرین به بیماری حرکت مستعدتر هستند – شاید به این خاطر که آنها نسبت به پاسخ مغز به حرکت حساس‌ترند. بیماری حرکت می‌تواند در سوار شدن به قایق، قطار یا هواپیما نیز بروز کند، به‌خصوص اگر اولین باری است که کودکتان سوار وسیله‌ی مزبور می‌شود یا اگر حرکت ناگهانی و شدید باشد؛ مانند هوای طوفانی یا آب متلاطم. این حالت حتی می‌تواند با جلو و عقب رفتن در تاب نیز ایجاد شود. خبر خوب این است که استعداد ابتلا به ماشین زدگی، دریازدگی و در کل احساس بیماری حرکت معمولاً با افزایش سن کودکان کمتر می‌شود.
علائم
بیماری حرکت معمولاً با حس مبهم ناراحتی معده (حالت تهوع)، عرق سرد، خستگی و بی‌اشتهایی شروع می‌شود. این حالت معمولاً به تهوع و استفراغ ختم می‌شود. یک طفل خردسال ممکن است قادر به توصیف حالت تهوع نباشد اما با تظاهراتی مانند رنگ پریدگی، بی‌قراری، خمیازه کشیدن و گریه کردن آن را نشان می‌دهد. پس از آن کودک اشتیاق خود را به غذا (حتی غذاهای مورد علاقه‌اش) از دست می‌دهد و حتی استفراغ می‌کند. این پاسخ می‌تواند ناشی از سفر زمینی قبلی با اتومبیل باشد که سبب بیماری کودک شده است اما معمولاً به مرور زمان بهبود می‌یابد.
دلایل
در اغلب موارد دلیل بیماری حرکت در برخی کودکان مشخص نیست. از آنجایی که بسیاری از این کودکان سال‌ها بعد هرازگاه دچار سردرد می‌شوند، این باور وجود دارد که بیماری حرکت ممکن است شکل جدیدی از میگرن باشد. بیماری حرکت در اکثر موارد با نخستین بار سوار شدن به قایق یا هواپیما یا هنگامی که حرکت بسیار شدید است؛ مانند سفر در آب متلاطم یا هوای طوفانی روی می‌دهد. اضطراب و هیجان نیز می‌تواند سبب شروع یا تشدید این مشکل شود.
چه زمانی باید با متخصص اطفال تماس گرفت؟
اگر کودک شما با وجود هیچ حرکت و تکانی، گاهی دچار علائم بیماری حرکت شده و مخصوصاً همزمان دچار سردرد و ضعف در شنوایی، بینایی، راه رفتن و تکلم می‌شود یا به دوردست خیره می‌شود؛ در این مورد با متخصص اطفال صحبت کنید. این موارد ممکن است علائم مشکل دیگری به‌غیر از بیماری حرکت باشند.
درمان
چنانچه قصد سفر دارید و کودکتان سابقه‌ی بیماری حرکت دارد، ممکن است بخواهید پیش از حرکت به او دارو دهید تا از مشکلات بعدی جلوگیری کنید. برخی از این داروها بدون نسخه‌ی پزشک در دسترس هستند اما قبل از مصرف با متخصص اطفال مشورت کنید. هرچند این داروها می‌تواند مؤثر واقع شود ولی اغلب عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی، خشکی دهان و بینی یا تاری دید را درپی دارند.
چگونه به کودکی که دچار بیماری حرکت است کمک کنیم؟
با کودکی که احساس عجز و درماندگی می‌کند صبورانه رفتار کنید و نکات زیر را به کار بندید:
- نسبت به علائم اولیه‌ی بیماری حرکت هوشیار باشید. عرق سرد و بی‌اشتهایی معمولاً قبل از حالت تهوع و استفراغ در کودک ظاهر می‌شوند. به‌محض مشاهده‌ی علائم بیماری حرکت در کودک، در صورت امکان حرکت وسیله‌ی نقلیه را متوقف کنید. اگر مشغول رانندگی هستید مدتی در حاشیه‌ی جاده توقف کنید یا از کودک بخواهید که از پنجره‌ی اتومبیل یا در سفرهای هوایی از پنجره‌ی هواپیما، بیرون را تماشا کند. اگر می‌توانید توقف کنید، او را بیرون آورده و دستمال مرطوب و خنکی روی پیشانی‌اش بگذارید. علائم بیماری به‌سرعت و طی حداکثر ۱۵ دقیقه کاهش می‌یابد.
- در هنگام سوار شدن به اتومبیل از کودک بخواهید رو به جلو به نقطه‌ای در افق نگاه کند. دیدن جسمی در دوردست از لحاظ دیداری این را القا می‌کند که شما حرکت نسبی به سمت آن نقطه دارید. این کار به اصلاح برخی پیام‌های پیچیده‌ی صادر شده از مغز کمک می‌کند.
- هوای داخل را خنک کنید. کولر یه تهویه‌ی هوا را روی درجه‌ی ملایم قرار دهید یا پنجره‌ی ماشین را پایین بیاورید. اگر در قایق و کشتی هستید کودک را به عرشه بیاورید.
- برای کمتر تکان خوردن در یک ماشین بزرگ با دو ردیف صندلی عقب، کودک را در ردیف وسط قرار دهید. به‌خاطر مسائل امنیتی، از گذاشتن او در ردیف جلو و یا حتی عقب بپرهیزید.
- در اشکال دیگر وسایل نقلیه، در قطار کودک را در واگن‌های جلویی، در کشتی طبقه‌ی بالاتر در محدوده‌ی وسط و در هواپیما در نزدیکی بال‌ها مستقر کنید. سر کودک به سمت جلو باشد و مطمئن شوید که روی صندلی‌اش ارتفاع کافی برای نگریستن به پنجره را دارد.
- هواس او را پرت کنید. بیماری حرکت گاهی می‌تواند ناشی از شرایط ذهنی باشد. پس آواز بخوانید و با یکدیگر گفتگو کنید. او را به نگاه کردن به کتاب‌ها و بازی با اسباب‌بازی وادار نکنید زیرا این کارها بیشتر او را دچار دل به‌هم خوردگی و تشویش خواهد کرد.
- به او غذا دهید. دریافت ذاتی شما ممکن است عکس این کار را فرمان دهد اما اگر کودک می‌تواند خوراکی‌های سفت بخورد، پیش از سفر اسنک سبکب برای او تهیه کنید چرا که گرسنگی گاهی می‌تواند حالت تهوع و استفراغ را تشدید کند.
- سعی کنید برنامه‌ی سفر را به زمان خواب نیمروزی موکول کنید زیرا احتمال بیمار شدن کودک خوابیده در حین حرکت بسیار کمتر است. اگر سن کودک دیگر از خواب نیمروزی گذشته باشد، باز هم درصورتی که خستگی است او را به خوابیدن تشویق کنید.
- جنبش و حرکت را به حداقل برسانید. سعی کنید کودک را تا جای ممکن آرام نگه دارید و سر او در صورت امکان بی‌حرکت باشد.
- ترتیبی دهید که هوا داخل ماشین درجریان باشد. تهویه‌ی مناسب هوا می‌تواند از ماشین زدگی جلوگیری کند. سعی کنید هوا عاری از هر نوع بوی شدید باشد.
- شما می‌توانید از دستبند ویژه‌ی بیماری حرکت نیز استفاده کنید. گمان می‌رود این وسیله بتواند با تحریک نقاط طب فشاری در مچ حالت تهوع و استفراغ را برطرف کند. هرچند هنوز شواهد علمی معتبری در زمینه‌ی تأثیربخشی آن در دست نیست ولی برخی افراد گزارش بهبودی داده‌اند. اگر به کودک خود بگویید که این دستبند مخصوص از او دربرابر بیماری در اتومبیل و هواپیما محافظت می‌کند، به‌هرحال این تلقین مؤثر خواهد بود. (به یاد داشته باشید که حتماً برچسب روی دستبند را بررسی کنید تا انرژی آن متناسب با سن فرزندتان باشد.)
اگر علی‌رغم تمامی تلاش‌ها، کودک باز هم دچار استفراغ شد، به او مایعات کافی بخورانید تا بدنش دچار کم‌آبی نشود.
