مجرای شریانی باز قلب در نوزادان، علل و درمان

مجرای شریانی باز قلب (PDA) به معنای باز بودن دائمی کانالی است که دو شریان اصلی قلب را به هم متصل می‌کند. این کانال، مجرای شریانی نام دارد و بخشی طبیعی از سیستم گردش خون جنین قبل از تولد است. این مجرا ظرف مدت کوتاهی بعد از تولد بسته می‌شود. اما در موارد خاصی بعد از تولد نوزاد این مجرا باز می‌ماند که به آن مجرای شریانی باز قلب می‌گویند.

مجرای شریانی باز قلب (PDA)چیست؟

مجرای شریانی یک رگ خونی طبیعی در قلب جنین است که دو شریان اصلی قلب یعنی آئورت و شریان ریوی را به هم متصل می‌کند. زمانی که جنین در رحم مادر است، ریه‌های او کاری انجام نمی‌دهند، چرا که جنین اکسیژن مورد نیاز خود را مستقیماً از طریق جفت دریافت می‌کند. وجود مجرای شریانی باعث می‌شود که خون وارد رگ‌های ریوی نشود و مستقیماً  به اندام‌های دیگر بدن برود. زمانی که کودک به دنیا می‌آید و برای اولین بار نفس می‌کشد و ریه‌های خود را به کار می‌گیرد، دیگر نیازی به وجود این مجرای شریانی نیست و این مجرا به طور طبیعی ظرف حدود دو روز پس از تولد بسته می‌شود. اما در برخی کودکان این مجرا بسته نمی‌شود که به این حالت PDA یا مجرای شریانی باز می‌گویند. باز ماندن این مجرا باعث می‌شود که خون غنی از اکسیژن که در رگ آئورت قرار دارد با خون بدون اکسیژن که در شریان ریوی جریان دارد، مخلوط شود. بنابراین خون زیادی به سمت ریه‌ها می‌رود که این موضوع موجب فشار به قلب و افزایش فشار خون در رگ‌های ریوی می‌شود.

علل

مشکلات مادرزادی مانند PDA ناشی از مشکلاتی ابتدایی در شکل‌گیری قلب هستند اما دلیل اصلی بروز این مشکلات مشخص نیست. ژنتیک و عوامل محیطی می‌توانند روی موضوع تأثیرگذار باشند.

تولد زودرس

مجرای شریانی باز قلب بیشتر در بین نوزادان زودرس شایع است. این نوزادان زودتر از موعد به دنیا می‌آیند.

سابقه خانوادگی و مشکلات ژنتیکی

داشتن سابقه خانوادگی در اختلالات و مشکلات قلبی و سایر مشکلات ژنتیکی مانند سندرم داون، احتمال بروز PDA را افزایش می‌دهد.

عفونت روبلا در بارداری

اگر زن بارداری دچار سرخجه شود، جنین او در معرض خطر بروز مشکلات قلبی خواهد بود. ویروس سرخجه می‌تواند از طریق جفت به جنین سرایت کند و وارد جریان خون جنین شود و به رگ‌های خونی، ارگان‌های بدن و ازجمله قلب صدمه بزند.

به دنیا آمدن در ارتفاعات بالا

کودکانی که در ارتفاع بالای ۳۰۴۸ متر (ده هزار فوتی) به دنیا می‌آیند بیشتر از کودکانی که در ارتفاعات پایین به دنیا می‌آیند، در معرض ابتلا به PDA هستند.

علائم

نوزادان و کودکانی مبتلا به PDA ممکن است علائم زیر را داشته باشند:

• تپش قوی و پرفشار قلب
• تند نفس کشیدن
• عادات غذایی بد و بی ‌اشتهایی 
• تنگی نفس
• عرق کردن در هنگام غذا خوردن
• خسته شدن سریع
• رشد نامناسب

عوارض

مجرای شریانی کوچک ممکن است عوارضی ایجاد نکند اما مجراهای بزرگ که درمان نشوند می‌توانند موجب بروز عوارضی شوند از جمله:

• فشار خون بالا در شریان‌های ریوی: وجود جریان خون بالا در شریان‌های اصلی قلب که از طریق مجرای شریانی باز قلب ایجاد می‌شود، منجر به بالا رفتن فشار خون در شریان‌های ریوی می‌شود که می‌توان آسیب‌های دائمی به ریه بزند. مجرای شریانی باز قلب بدین ترتیب می‌تواند موجب بروز سندرم آیزن منگر (Eisenmenger) شود که نوعی پرفشاری خون ریوی است که غیرقابل بازگشت است.
• نارسایی قلبی: باز بودن مجرای شریانی می‌تواند در نهایت منجر به ضعیف شدن و بزرگ شدن قلب شود که این مشکلات نیز در نهایت باعث نارسایی قلب می‌شوند. در این حالت قلب نمی‌تواند به صورت کارآمد خون را به بدن پمپاژ کند.
• عفونت قلبی (اندوکاردیت): افرادی که مشکلات قلبی ساختاری مانند مجرای شریانی باز دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطر التهاب مخاط داخلی قلب هستند.

تست و تشخیص

در صورتی که با توجه به علائم بیمار، پزشک حدس بزند که به مشکل PDA مبتلا است، در ابتدا با ستوسکوپ به صدای قلب او گوش می‌دهد که در صورت ابتلا به PDA صدای قلب غیرعادی خواهد بود. سایر تست‌ها و آزمایشاتی که ممکن است در ادامه انجام شوند عبارتند از:

• رادیوگرافی با اشعه ایکس از قفسه سینه
• تست EKG که فعالیت الکتریکی قلب را نشان می‌دهد و می‌تواند بزرگ بودن قلب را نیز مشخص کند.
• تست اکوکاردیوگرام که در آن برای تشخیص بیماری‌های قلبی از امواج صوتی استفاده می‌شود. امواج صوتی به سمت قلب فرستاده می‌شوند و با استفاده از انعکاس این امواج، تصاویری ایجاد می‌شود که روی صفحه نمایش نشان داده می‌شود. در کودکان مبتلا به PDA، تست اکو نشان می‌دهد که مجرای شریانی تا چه حد باز است و قلب کودک تا چه حد این مشکل را می‌تواند کنترل کند.
• آزمایش خون

درمان

روش‌های درمانی شامل موارد زیر می‌شود:

زیر نظر داشتن نوزاد

در کودکان زودرس، معمولاً مشکی PDA به‌خودی‌خود برطرف شده و مجرا بسته می‌شود. طی این زمان، پزشک نوزاد شما را تحت نظر خواهد داشت تا اطمینان حاصل کند که مجرای شریانی به طور طبیعی در حال بسته شدن است. همچنین در نوزادان کامل، خردسالان یا بزرگسالانی که مشکل PDA آنها خفیف است و مجرای شریانی زیاد باز نیست، ممکن است نیازی به درمان نباشد و تنها کاری که باید انجام شود این باشد که بیمار تحت نظر پزشک باشد.

دارو درمانی

در نوزادان زودرس ممکن است از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوبروفن یا ایندومتاسین برای کمک به بسته شدن مجرای شریانی استفاده شود. این داروها تولید مواد شیمیایی هورمون مانندی که باعث باز ماندن مجرا می‌شوند را مسدود می‌کند. در صورتی که نوزاد زودرس نباشد (نوزاد کامل) و یا در خردسالان و بزرگسالان، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی به درمان کمکی نمی‌کنند.

جراحی باز قلب

اگر دارودرمانی مؤثر نبوده و شرایط کودک شما وخیم باشد و موجب بروز عوارضی شده باشد، انجام جراحی باز پیشنهاد می‌شود. در این جراحی، پزشک برش کوچکی بین دنده‌های کودک ایجاد می‌کند تا بتواند به قلب دسترسی داشته باشد و سپس با استفاده از بخیه یا گیره، مجرای شریانی را می‌بندد.

بعد از انجام این جراحی، کودک تا چند روز در بیمارستان می‌ماند تا تحت نظر باشد. بهبودی کامل بعد از عمل جراحی باز قلب، معمولاً چند هفته طول می‌کشد. عمل جراحی باز قلب ممکن است برای افراد بزرگسال مبتلا به PDA که دچار مشکلات قلبی شده‌اند، نیز انجام شود. خطرات احتمالی این جراحی عبارتند از گرفتگی یا تغییر صدا، خونریزی، عفونت و فلج دیافراگم.

درمان با کاتتریسم

نوزادان زودرس برای انجام عمل کاتتریزاسیون بیش‌ازحد کوچک هستند. بنابراین اگر نوزاد دچار عوارض جدی ناشی از PDA نشده باشد، پزشک توصیه می‌کند که برای انجام این عمل تا زمان بزرگ شدن نوزاد صبر کنید. از روش کاتتریزاسیون ممکن است در کودکان کامل، خردسالان و حتی بزرگسالان نیز استفاده شود. در این روش یک لوله‌ی بسیار باریک به نام از مسیر عروق کشاله ران وارد قلب و سپس مجرای شریانی(PDA) شده و سپس وسیله‌ای به نام پلاگ یا کویل کانال شریانی بسته می‌شود. ممکن است این عمل به طور سرپایی انجام شود که در این صورت، لزومی به بستری شدن و ماندن کودک در بیمارستان نیست. عوارض احتمالی این عمل عبارتند از خونریزی، عفونت و یا حرکت کردن پلاگ یا کویل از جایگاه اولیه در قلب.