استرس در کودکان: علت، علائم و درمان
کودکی دوران خاص و پرهیجانی است. زمانی است که رشد جسمی، عاطفی و ذهنی به میزان زیاد روی می دهد. نوپایان با این همه تغییراتی که در ذهن و جثه‌ی کوچکشان رخ می‌دهد، اغلب نسبت به دنیای پیرامون خود حساس شده و مستعد استرس و اضطراب می‌شوند. عوامل استرس‌زا می‌توانند فراگیر و جهانی باشند مانند اضطراب جدایی که مرحله‌ای از تکامل است و یا ناخواسته ایجاد شوند؛ مثل تماشای افشاسازی‌ها در اخبار شامگاهی. در ادامه به برخی از دلایل استرس در نوپایان، علائم شایعی که باید به آنها توجه کرد و راه‌های کاهش نگرانی و اضطراب در خردسالان می‌پردازیم.
نشانه‌ها و علائم
هرچند تشخیص اینکه کودکان چه زمانی استرس دارند همواره کار آسانی نیست ولی تغییرات رفتاری کوتاه مدت مانند نوسانات خلق‌وخو، تخلیه‌ی هیجانی، تغییرات در الگوی خواب یا شب ادراری می‌تواند از علائم آن باشد. برخی کودکان تظاهرات جسمانی نظیر دل‌درد و سردرد دارند. برخی دیگر مشکل عدم تمرکز یا انجام تکالیف مدرسه را دارند. حتی برخی کودکان منزوی شده یا زمان زیادی را تنها سپری می‌کنند.
خردسالان ممکن است عادات جدیدی را بیاموزند مانند مکیدن انگشت، تاباندن موها دور انگشت و نیز انگشت کردن در بینی. کودکان بزرگتر ممکن است شروع به دروغ گفتن، زورگویی و تمرد از بزرگترها کنند. کودکی که دچار استرس است همچنین ممکن است نسبت به مشکلات کوچک واکنش شدید نشان دهد، کابوس ببیند، وابسته شود و یا افت تحصیلی پیدا کند.
دلایل استرس در کودکان
برخی دلایل شایع استرس در کودکان عبارتند از:
تغییرات بزرگ در خانواده
تغییرات مهم زندگی که می‌تواند در کودکان منجربه استرس شود عبارتند از طلاق، مرگ یکی از افراد خانواده، نقل مکان کردن یا حتی تولد خواهر و برادر جدید. این تغییرات تکان‌دهنده می‌توانند دنیای کودک دبستانی را از هم بپاشد و آن را زیرو رو کند. تغییرات مهم زندگی می‌تواند حس امنیت کودکتان را متزلزل کرده و او را گیج و عصبی کند. مثلاً تولد خواهر یا برادر جدید می‌تواند سبب ایجاد احساس خطر و حسادت در کودک شود. مرگ یکی از اعضای خانواده، به‌خصوص پدربزرگ یا مادربزرگ و یا فرد نزدیک به کودک می‌تواند سبب پریشانی، اندوه، نگرانی و استرس شود.
برنامه‌های بیش از حد فشرده
اگر کودک شما مرتباً از یک فعالیت به فعالیت دیگر روی می‌آورد ممکن است دچار احساس اضطراب شود؛ مخصوصاً اگر از آن دسته کودکانی باشد که هرازگاه نیاز به آرامش و استراحت دارند.
خود را تحت فشار قرار دادن
بسیاری از کودکان می‌توانند استرس ممتاز شدن در مدرسه را تجربه کنند. آنها ممکن است بخواهند با کودکان دیگر هماهنگ شوند و مورد دوست داشتن قرار گیرند. کودکانی که ترس از اشتباه کردن یا خوب عمل نکردن در کاری را دارند بیشتر به خود فشار می‌آورند. استرس کودکان ممکن است با چیزی بیش از رویدادهای زندگی خودشان تشدید شود. آیا کودکانتان گفتگوی شما را درمورد مشکلات کاری، نگرانی درمورد بیماری یکی از خویشاوندان یا بحث با همسرتان بر سر مسائل مالی می‌شنوند؟ والدین باید مراقب نحوه‌ی مطرح کردن این قبیل مسائل در هنگام حضور کودکان باشند زیرا آنها اضطراب و نگرانی‌های والدین خود را درک می‌کنند و خودشان نیز نگران می‌شوند.
استرس‌های موجود در مدرسه
آدم‌های قلدر یا باندها می‌توانند برای کودکانی که تازه پا به دبستان می‌گذارند به موضوع مهمی تبدیل شوند. حتی اگر کودکی ضعیف آزاری نمی کند، فشار هماهنگ بودن و محبوب شدن می‌تواند اضطراب آور باشد و منجربه تولید استرس در کودکان شود. برای کلاس اولی‌ها اضطراب جدایی مشکل شایعی است.
اخبار هولناک
سرخط و تصاویر خبرهایی درمورد فجایع طبیعی، تروریسم و خشونت می‌تواند ناراحت کننده باشد و اغلب سبب استرس در کودکان شود. هنگامی که کودکان اخبار هولناک را می‌بینند و می‌شنوند، آنها نگران می‌شوند که مبادا حادثه‌ی بدی برای آنها یا کسانی‌که دوستشان دارند اتفاق بیفتد.
فیلم یا کتاب ترسناک
داستان‌های خیالی می‌توانند سبب اندوه یا نگرانی در کودکان شوند. کودکان غالباً تحت تأثیر صحنه‌های ترسناک، خشونتی یا ناراحت کننده در فیلم یا بخش‌هایی از کتاب‌ها قرار می‌گیرند. هرچند برخی کودکان ممکن است نسبت به محتوای بعضی از رسانه‌های اجتماعی حساس‌تر از سایرین باشند. به این معنی که ممکن است آنچه برای یک کودک ترسناک یا ناراحت کننده باشد تأثیری روی کودک دیگر نداشته باشد. خوب است بدانید چه چیزی کودکتان را ناراحت می‌کند، محتوای رسانه‌ای خشن را محدود کنید و برای کودک فیلم‌ها، کتاب‌ها، بازی‌های ویدیوئی و رسانه‌های دیگر متناسب با سنش را فراهم کنید.
چگونه به کودکم برای مدیریت استرس کمک کنم؟
اجازه دهید کودکان بدانند که می‌توانند با شما صحبت کنند.
کودکتان را تشویق کنید تا درمورد هر مشکلی که دارد با شما گفتگو کند و احساساتش را بی‌پرده و صادقانه با شما در میان بگذارد. یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین راه‌های مدیریت استرس گفتگو کردن درمورد مشکلات است. حتی اگر فرزند شما قادر نیست صراحتاً بیان کند که درمورد چه چیزی ناراحت است، تنها سؤال کردن از او و تشویق وی به گفتگو در بهبود حالش مؤثر است.
حتماً قبل از ارائه‌ی نظرات خود به حرف‌های کودکتان گوش کنید.
همانقدر که مایل هستید برای کمک به فرزندتان سریعاً واکنش نشان دهید و راه‌حل ارائه دهید، قبل از بیان نظرات و عقاید خود به کودکتان نیز فرصت دهید تا تفکرات و احساسات خویش را به‌طور کامل بیان کند.
هنگامی‌که مشغول صحبت هستید، خود را سرگرم فعالیتی کنید.
برخی کودکان ممکن است وقتی با والدین خود مشغول فعالیتی هستند، راحت‌تر بتوانند درمورد مشکلاتشان صحبت کنند. قبل از آنکه از کودکتان درمورد مشکلش بپرسید، دست به کاری بزنید که هردو از آن لذت می‌برید؛ مثل قدم زدن، کلوچه پختن یا یک دور بسکتبال بازی کردن در جلوی پارکینگ منزل. تحقیقات نشان داده است که کودکان به‌خصوص پسران وقتی درحین گفتگو به فعالیت فیزیکی مشغول شوند، راحت‌تر می‌توانند احساسات خود را درمیان بگذارند.
از کودکان بخواهید تا تنفس عمیق را تمرین کنند.
فرزندتان را تشویق کنید که هوای خوب را با حرکت دم وارد و هوای بد را با بازدم خارج کند و این را در ذهنش طوری به تصویر بکشید که گویی هرگونه نگرانی از بدنش خارج می‌شود.
برخی پیشنهادهای کاهش سریع استرس را برای کودکان امتحان کنید.
این پیشنهادها می‌توانند شامل فعالیت‌های شادی باشند که هردوی شما از آن لذت می‌برید مانند در آغوش هم کتاب خواندن، ماساژ دادن یا انجام بازی مورد علاقه.
زمان تماشای صفحات نمایشی الکتریکی و هوشمند را محدود کنید.
وسایلی که در دسترس کودکان امروزی است – که اغلب بدون نظارت زیاد والدین و بزرگترهاست. آنها را درمعرض انواع مختلفی از اطلاعات ناراحت کننده قرار می‌دهد. فعالیت‌های مرتبط با صفحه ی نمایش مانند تلویزیون، بازی‌های ویدئویی، بازی‌های رایانه‌ای، رسانه‌ی اجتماعی، استفاده از تلفن همراه و فیلم‌ها افزایش یافته است. شما با کمک به کودکتان برای مدیریت حتی کوچکترین استرسی، او را به ابزار مهم زندگی مجهز می‌سازد.
