انواع تومورهای مغزی در کودکان، علائم و درمان
هنگامی‌که سلول‌های مغز به‌طور غیرطبیعی یا غیرقابل کنترل رشد می‌کنند، یک تومور (یک توده سلول) در مغز شكل می‌گیرد. چنانچه تومور نواحی خاصی از مغز را تحت فشار قرار دهد، می‌تواند بر عملکرد بدن تأثیر بگذارد. تومورها از رایج‌ترین انواع سرطان‌ها در کودکان هستند. برخی از تومورها خوش‌خیم بوده و سرطانی نمی‌باشند، اما درعین‌حال جدی می‌باشند. تومورهای بدخیم سرطانی هستند.
علت
پزشکان از علت بروز تومورهای مغزی آگاه نیستند، اما محققان معتقدند كه این عارضه ممكن است علت ژنتیکی و زیست‌محیطی داشته باشد. در برخی از كودكان مبتلا به بیماری‌های ژنتیكی خاص، احتمال رشد تومورهای مغزی بیشتر است. بیماری‌هایی مانند نوروفیبروماتوزیس، بیماری فون هیپل لینداو و سندرم لیفرامونی همگی با خطر بالای تومورهای مغزی مرتبط هستند.
علائم
تومور مغزی می‌تواند با اعمال فشار مستقیم بر نواحی اطراف مغز كه عملكردهای خاصی از بدن را كنترل می‌کنند، یا با ایجاد یک مایع نخاعی و ایجاد فشار در سرتاسر مغز (وضعیتی که به هیدروسفالی شناخته می‌شود) موجب ایجاد علائم گردد.
علائم یا نشانه‌ها بسته به سن کودک و محل تومور مغزی متفاوت هستند، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استفراغ
- تشنج
- ضعف در صورت، تنه، بازو، یا پاها
- لکنت زبان
- اختلال در ایستادن یا راه رفتن
- عدم تعادل
- سردرد
- در نوزادان و کودکان نوپا، رشد سریع سر
از آنجایی‌که علائم ممکن است به تدریج گسترش پیدا کند و با علائم دیگر بیماری‌های شایع در كودكان شباهت داشته باشد، تشخیص تومورهای مغزی دشوار است. چنانچه در مورد علائم فرزندتان نگران هستید، فوراً با پزشک كودك خود صحبت نمایید.
انواع تومور مغزی
انواع مختلفی از تومورهای مغزی وجود دارد. برخی از آن‌ها سرطانی هستند (به این معنی که می‌توانند به نواحی دیگر بدن خارج از مغز گسترش یابند)، و برخی دیگر سرطانی نیستند. پزشکان تومور مغزی را بر اساس محل، نوع سلول‌های درگیر و سرعت رشد آن طبقه‌بندی می‌کنند.
تومورها در دسته‌بندی‌ها زیر قرار می‌گیرند:
درجه پایین در مقابل درجه بالا
معمولاً تومورهای درجه پایین به کندی رشد می‌کنند، درحالی‌که سرعت رشد تومورهای درجه بالا سریع است و می‌توانند سرطانی باشند. تومورهای مغزی درجه بالا می‌توانند به بافت‌های نزدیک حمله كرده یا در نواحی دیگر بدن گسترش پیدا کنند (متاستاز)، و احتمال عود مجدد آن‌ها پس از درمان بیشتر می‌باشد. تومورهای درجه بالا به‌طورکلی با ظاهر ضعیف‌تر در ارتباط هستند.
موضعی در مقابل تهاجمی
یک تومور موضعی محدود به یک ناحیه است و خارج كردن آن، در صورت قرار گرفتن در بخشی از مغز كه دسترسی به آن راحت می‌باشد، عموماً راحت‌تر است. تومور تهاجمی به نواحی مجاور گسترش یافته و برداشتن كامل آن دشوارتر یا غیرممكن می‌باشد.
اولیه در مقابل ثانویه
تومورهای مغزی اولیه در مغز بروز می‌کنند. تومور های مغزی ثانویه از سلول‌هایی تشکیل شده‌اند که از جایی دیگر در بدن به مغز متاستاز شده‌اند. در کودکان، بیشتر تومورهای مغزی اولیه هستند.
در کودکان، برخی از رایج‌ترین انواع تومورهای مغزی اولیه عبارت‌اند از:
- آستروسیتوما: این تومور از سلول‌های ستاره‌ای شكل مغز به نام آستروسیت شكل می‌گیرد. این تومور سر می‌تواند سرطانی و درجه پایین (شایع‌تر در کودکان) یا درجه بالا (بیشتر در بزرگسالان) باشد.
- اپاندیموم تومورهای سرطانی هستند که از بخشی از سیستم عصبی مرکزی به نام اپاندیما شكل می‌گیرند. این تومورها می‌توانند درجه پایین یا درجه بالا باشند.
- گلیوم ساقه مغز در بافت مغز استخوان، بخشی از مغز که به ستون فقرات متصل است، شكل می‌گیرد. این تومورها می‌توانند سرطانی باشند و به‌طورمعمول درجه بالا و دارای رشد سریع هستند.
- مدولوبلاستوما یا تومورهای اولیه نوروآكتودرمال تومورهای سرطانی و درجه بالا هستند که در ناحیه حفره خلفی، بخشی از مغز در نزدیکی پایه جمجمه بروز می‌کند.
- كرانیوفارنژیوما تومورهای غیر سرطانی هستند که در پایه مغز در نزدیکی غده هیپوفیز شکل می‌گیرند.
- تومورهای ژرم سل (سلول زایا) معمولاً در بیضه‌ها یا تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند اما می‌توانند در مغز و سیستم عصبی مرکزی نیز ایجاد شوند. این تومورها می‌توانند سرطانی باشند.
- گلیوم پلی تومورهای سرطانی و درجه بالا هستند که در بخشی از ساقه مغز به نام پل مغز تشکیل می‌شوند.
- گلیوم عصب چشمی در عصب بینایی یا اطراف آن، که چشم را به مغز متصل می‌کند، شكل می‌گیرد. اكثر تومورهای گلیوم عصب بینایی غیر سرطانی و دارای رشد كند هستند.
تشخیص
پزشك پس از مشكوك شدن به ابتلای كودك به تومور مغزی، یک معاینه كامل عصبی انجام خواهد داد و بررسی‌های تصویربرداری از مغز را تجویز می‌کند: یک سی‌تی‌اسکن (توموگرافی کامپیوتری)، ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا احتمالاً هر دو). این بررسی‌ها به پزشك اجازه می‌دهد تا درون مغز را مشاهده كرده و نواحی غیرطبیعی را شناسایی كند. اگرچه این تصویربرداری‌ها بدون درد هستند، اما كودك باید در حین انجام آن كاملاً بی‌حرکت باشد. بعضی از کودکان، به‌ویژه كودكان سنین پایین‌تر، باید آرام نگه داشته شوند.
چنانچه مطالعات تصویربرداری یک تومور مغزی را نشان دهند، احتمالاً عمل جراحی گزینه بعدی خواهد بود. یک جراح مغز و اعصاب اطفال سعی می‌کند تا تومور را خارج سازد؛ اگر خارج‌سازی کامل امکان‌پذیر نباشد، برداشتن بخشی از تومور سر یا نمونه‌برداری (برداشتن یك نمونه جهت بررسی) ممکن است انجام شود. نمونه تومور در زیر میکروسکوپ مورد آزمایش و بررسی قرار می‌گیرد تا مشخص شود که تومور از چه نوعی است و آیا درجه پایین یا درجه بالا می‌باشد. با استفاده از این اطلاعات، پزشکان می‌توانند بهترین برنامه درمان را برای یک کودک مبتلابه تومور مغزی ترتیب دهند.
درمان
جراحی
جراحان مغز و اعصاب ممکن است از دستگاه‌های استرئوتاكسی استفاده کنند، که با ایجاد تصاویر 3 بعدی از مغز در طی عمل جراحی به شناسایی تومورهای هدف كمك می‌کند. جراحی‌های مرحله‌ای نیز شایع‌تر است. این بدان معنی است که به‌جای تلاش برای خارج كردن یك تومور بزرگ در یک مرحله، جراحان فقط بخشی از تومور تشخیص داده‌شده را خارج می‌سازند. سپس بیمار تحت شیمی‌درمانی و یا پرتودرمانی را برای كوچك شدن تومور قرار می‌گیرد. سپس جراح در مرحله دوم یا سوم تلاش می‌کند تا بقیه تومور مغزی را خارج سازد. پس از جراحی، برخی از بیماران ممکن است تنها به درمان‌های پیگیری (بررسی‌های دوره‌ای و اسکن‌های تصویربرداری برای بررسی مشکلات) نیاز داشته باشند.
رادیوتراپی
پرتودرمانی (استفاده از نور انرژی بالا برای از بین بردن سریع سلول‌های در حال تكثیر) در درمان بسیاری از تومورهای مغزی کودکان بسیار مؤثر است. با این‌حال، از آنجایی‌که مغز در حال رشد در کودکان زیر 10 سال (و به‌ویژه كودكان زیر 5 سال) به عوارض این درمان بسیار حساس است، پرتودرمانی می‌تواند عواقب جدی درازمدت داشته باشد. این عوارض ممکن است شامل تشنج، سکته مغزی، تأخیر رشد، مشکلات یادگیری، اختلالات رشد، و مشکلات هورمونی باشد.
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی استفاده از داروها به‌منظور کشتن سلول‌های سرطانی است. شیمی درمانی اغلب از طریق یك کاتتر داخل وریدی خاص (IV) که خط مرکزی نامیده می‌شود، ارائه می‌گردد و ممكن است به چند روز بستری در بیمارستان نیاز داشته باشد. شیمی درمانی برای درمان تومورهای مغزی در کودکان به طورمعمول نتایجی مثبت به دست می‌دهد. اگرچه شیمی درمانی دارای بسیاری از عوارض جانبی کوتاه‌مدت (مانند خستگی، تهوع، استفراغ و ریزش مو) است، اثرات جانبی طولانی‌مدت آن کمتر از پرتودرمانی می‌باشد. در واقع، بسیاری از کودکان مبتلا به تومورهای مغزی به منظور تأخیر و یا ممانعت از دریافت پرتودرمانی تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند.
مراقبت پس از عمل
عوارض دیررس به عوارضی گفته می‌شود که پس از پایان درمان برای بیمار ایجاد می‌شوند. برای كودكانی كه از تومورهای مغزی جان سالم به دربرده‌اند، عوارض دیررس ممكن است شامل تأخیر شناختی (مشکلات یادگیری و تفکر)، تشنج، اختلالات رشد، کمبود هورمون، مشکلات بصری و شنوایی و احتمال ابتلا به سرطان دوم، از جمله تومور دوم مغز باشد.
از آنجایی‌که این مشکلات گاهی تا سال‌ها پس از درمان آشکار نمی‌شوند، مراقبت‌های دقیق و پیگیری‌های پزشکی برای بررسی آن‌ها لازم است. در بعضی موارد، عوارض کوتاه‌مدت ممکن است از طریق کمک‌های فیزیکی، حرفه‌ای یا گفتاردرمانی بهبود یابد و ممکن است با بهبودی مغز برطرف شوند.
در موارد دیگر، کودکان ممکن است عوارض جانبی طولانی‌تر از جمله معلولیت‌های یادگیری؛ مشکلات پزشکی مانند دیابت، تأخیر در رشد، بلوغ دیررس یا زودرس؛ معلولیت‌های جسمی مربوط به حركت، گفتار یا بلع؛ و مشکلات عاطفی مرتبط با تنش‌های تشخیص و درمان را تجربه كنند. برخی از این مشکلات ممکن است در طول زمان تشدید شوند.
از عوارض دیررس فیزیکی و روانی بالقوه دیررس آگاه باشید، به‌ویژه هنگامی‌که فرزند شما به مدرسه می‌رود و در فعالیت‌ها و اجتماعات دوستی شركت می‌کند. با معلمین در مورد تأثیرات درمان بر كودك خود صحبت نمایید و خواستار تسهیلات لازم، از جمله محدود كردن برنامه درسی، افزایش زمان استراحت یا دفعات رفتن به دستشویی، تعدیل تکالیف، یا فعالیت‌های تفریحی و برنامه مصرف دارو، شوید. پزشک شما می‌تواند در مورد اینکه چگونه این دوران را آسان‌تر سپری كنید، توصیه‌هایی به شما ارائه دهد.
